Het is weer zover: de Kerstdagen zijn begonnen! En terwijl we allemaal massaal cadeautjes inslaan en een heerlijk kerstdiner aan onze families voorschotelen, denken we eigenlijk maar weinig na over waar het feest en de Kerstman nou eigenlijk vandaan komen. Want wie heeft zich wel eens afgevraagd waarom de Kerstman een rood-wit pak draagt? Of waarom deze kleuren überhaupt centraal staan in de kerstviering?
De theoriën zijn eindeloos. Zou zou men de oorsprong van het verhaal van de kerstman en de kersttraditie kunnen herleiden tot het verhaal is van Sinterklaas, een heilige uit de vierde eeuw die bekend staat om zijn vrijgevigheid. Een andere theorie koppelt het rode en witte kleurenschema van de Kerstman aan een geniale Coca-Cola-reclamecampagne. En terwijl dit best waar kan zijn, is er ook enig bewijs dat wijst op het feit dat de ietwat wazige oorsprong van meneer Santa Claus mogelijk ver vóór de creatie van het ijskoude drankje. Een veel interessante theorie luidt namelijk dat Santa zijn invloeden heeft uit het Siberische sjamanisme en het gebruik van de Amanita Muscaria, een rode psychedelische paddenstoel met witte vlekken die hier in Nederland ook wel de vliegenzwam wordt genoemd.
Was de Kerstman een sjamaan?
Het beeld van de kerstman en onze kersttradities bestaan al honderden, zo niet duizenden jaren. Ze kunnen worden teruggevoerd tot de pre-christelijke tijd, met zijn wortels diep in het heidendom en de Noordse mythologie. De periode rond 25 december is altijd al een geweest van feestvieren. De Vikingen hadden bijvoorbeeld het oude Midwinter festival, Yule, die in de Scandinavische landen tussen de winterzonnewende (21 december) en de Jólablót (Yule Sacrifice) (12 januari) plaatsvond. De Romeinen hadden op hun beurt het feest van Saturnalia, een oud feest ter ere van de god Saturnus, dat werd gehouden van 17 december tot en met 23 december.
Maar de meest opvallende decemberviering? Die vonden plaats in Siberische en Arctische regio’s, waar sjamanen de huizen van de lokale bevolking binnenvielen met een zak vol paddo’s als cadeau. "De kerstman is een moderne tegenhanger van een sjamaan, die geestverruimende planten en schimmels consumeerde om met de geestenwereld te communiceren", zegt John Rush, antropoloog en instructeur aan het Sierra College. “Tot een paar honderd jaar geleden waren deze praktiserende sjamanen of priesters verbonden met de oudere tradities van het verzamelen van de Amanita muscaria (de Heilige Paddestoel). Ze droogden ze en gaven ze vervolgens als cadeau tijdens de winterzonnewende”, vervolgt hij.
‘Cadeautjes onder de boom’
Amanita muscaria wordt op het hele noordelijk halfrond onder naaldbomen en berken gevonden, net als de vele cadeaus die vandaag de dag onder de kerstboom worden gevonden. Dit verklaart de traditie van de kerstboom en de geschenken, verpakt in rood en wit, net als de paddo's die onder de boom groeien. Maar hoe zit het dan met de versieringen in de boom? Nou, ook dáár is een verklaring voor. Amanita muscaria is namelijk een vrij giftige paddestoel, wat een reden kan zijn waarom de sjamanen van die tijd de verse Amanita muscaria ophingen om te drogen op boomtakken, net als de kleurrijke ornamenten op een kerstboom.
Zelfs het vliegende rendier van Santa zou een connectie hebben met deze bijzondere paddenstoelen! Rendieren zijn over het algemeen gebruikelijk in Europa en Siberië, en net als de menselijke bewoners van deze gebieden, consumeerden ook zij paddestoelen.
Harvard University-bioloog Donald Pfister suggereert dat Siberiërs die de paddestoelen aten misschien simpelweg hallucineerden dat het grazende rendier daadwerkelijk vloog. Onderzoek heeft aangetoond dat rendieren inderdaad dol zijn op de Amanita Muscaria. Adjunct-hoofdredacteur van een farmaceutisch tijdschrift, Andrew Haynes, schreef in 2010 dat de dieren opzettelijk de rode en witte gevlekte paddestoel in hun leefomgeving zoeken, omdat ze “een verlangen hebben om veranderde bewustzijnstoestanden te ervaren”. Zelfs Rudolph wilt af en toe eens lekker trippen dus!
Rendier als ‘spirit animal’
Volgens Carl Ruck, een professor aan de Universiteit van Boston, zijn rendieren zelfs de ‘spirit animals’ van de sjamaan. Veel inheemse bevolking van Noorwegen, Zweden, Finland en delen van Rusland hebben een nauwe relatie met het dier. Het meest opvallend is dat de Sami, die Lapland bewonen - de meest noordelijke regio van Finland, vaak de geografische locatie van de kerstman en zijn elfjes zijn. Rendierhouderij is een belangrijk aspect van de Sami-cultuur: in Noorwegen en Zweden wordt rendierhouderij wettelijk beschermd als een exclusief Sami-levensonderhoud, en alleen mensen van Sami-afkomst met rendier hoedende voorouders kunnen rendieren bezitten.
Concluderend kunnen alle theorieën over de oorsprong van kersttradities enkele elementen van waarheid bevatten, maar dit is toch wel de meest bijzondere (en leuke!).
